O czym musisz wiedzieć importując maszyny spoza Unii Europejskiej?

miejsce publikacji: Newsletter Klastra Silesia Automotive & Advanced Manufacturing, luty 2021, str. 27
autorzy: Angelika Ciecierska, Stanisław Hodur

Dynamiczny rozwój przemysłu i nowych technologii coraz częściej powoduje, że przedsiębiorcy sięgają po maszyny spoza Unii Europejskiej. Choć okoliczności i miejsce zakupu maszyn mogą być różne, to ostatecznie import wiąże się ze spełnieniem odpowiednich wymagań prawnych i technicznych przez importera i użytkownika. Niepoprawne zaplanowanie inwestycji prowadzi do nieporozumień i błędnych oczekiwań w stosunku do partnera biznesowego. Skupiając się na samej technologii produkcji, można stracić z oczu kwestie związane z bezpieczeństwem technicznym i aspektami formalnymi. Niestety, często problemy dostrzega się dopiero w momencie, kiedy maszyny trafiły już do fabryki i zostały oddane do użytku.

Artykuł traktuje o maszynach importowanych, zatem doprecyzujmy – czym jest „import”, często mylony z dystrybucją? Importowanie to przewóz pochodzącego spoza rynku towaru (w naszym przypadku maszyny) na teren UE. A więc kim jest importer? Ustawa o systemie oceny zgodności w art. 5 pkt. 21 definiuje go tak:¹⁾Dla ustalenia uwagi pominięto fragmenty

„osoba fizyczna lub prawna albo jednostka organizacyjna (…), mająca siedzibę na terytorium państwa członkowskiego Unii Europejskiej (…), która wprowadza do obrotu lub oddaje do użytku wyroby pochodzące z krajów trzecich”.

Sprowadzając maszynę spoza Europejskiego Obszaru Gospodarczego²⁾kraje Unii Europejskiej, Islandia, Liechtenstein i Norwegia – niezależnie od jej wieku – wprowadzamy ją do obrotu. Czym jest wprowadzenie do obrotu? Dyrektywa maszynowa³⁾dyrektywa 2006/42/UE ws. maszyn, dalej „dyrektywa” w art. 2 lit. h definiuje to tak:

„wprowadzenie do obrotu” oznacza udostępnienie maszyny lub maszyny nieukończonej po raz pierwszy we Wspólnocie z zamiarem jej dystrybucji lub użytkowania, za wynagrodzeniem lub bezpłatnie”.

Chodzi o pierwsze udostępnienie. Zatem dyrektywa nie ma zastosowania do maszyn, które były użytkowane na terenie EOG przed wywiezieniem za granicę.

Z cytowanego zapisu wynika również, że dystrybutorem staniemy się w momencie, gdy dostarczymy lub udostępnimy maszynę już po jej wprowadzeniu do obrotu.

Każda maszyna wprowadzana do obrotu w EOG podlega tzw. procedurze oceny zgodności, zgodnie z art. 12:

„W celu poświadczenia zgodności maszyny z przepisami niniejszej dyrektywy, producent lub jego upoważniony przedstawiciel stosuje jedną z procedur oceny zgodności opisanych w ust. 2, 3 i 4.”

Przepustką do wprowadzenia maszyny na rynek UE jest oznakowanie CE oraz deklaracja zgodności.

Maszyna

Definicja maszyny, zawarta w art. 2 DM, liczy 170 słów i nie jest bynajmniej oczywista. W szczególności należy się wystrzegać nabycia tzw. maszyny nieukończonej, która – w odróżnieniu od maszyny – nie może być legalnie użytkowana.⁴⁾maszyna nieukończona musi stać się elementem jakiejś maszyny i dopiero ta druga może służyć w procesie produkcji Kilka maszyn pracujących razem (np. w linii produkcyjnej) może stanowić jedną tzw. maszynę zespoloną – ale niekoniecznie.

Upoważniony przedstawiciel

Za zgodność maszyny z wymaganiami zasadniczymi odpowiada producent. Jeżeli ten pochodzi z Chin, a jego maszyny są produkowane tylko na tamtejszy rynek, to obowiązują go tylko tamtejsze przepisy. Sytuacja komplikuje się wówczas, gdy chcemy sprowadzić maszynę tegoż chińskiego producenta do Europy, a producent nie chce uczestniczyć w procesie oceny zgodności, wystawiać deklaracji zgodności i oznakowywać maszyny znakiem CE. Takie okoliczności wymagają wprowadzenia kolejnego podmiotu, którym jest upoważniony przedstawiciel producenta. To osoba upoważniona na piśmie przez producenta do działania w jego imieniu, mająca siedzibę na terenie UE.

Jeśli ktoś decyduje się na sprowadzenie maszyny spoza UE, a producent nie chce brać udziału w jej certyfikacji (ma takie prawo), wówczas upoważniony przedstawiciel może przejąć wszystkie lub tylko niektóre jego zobowiązania, co wynika z art. 2 lit. j DM.

„ upoważniony przedstawiciel oznacza osobę fizyczną lub prawną mającą miejsce zamieszkania lub siedzibę we Wspólnocie, która otrzymała pisemne upoważnienie od producenta do wykonywania w jego imieniu wszystkich lub niektórych jego zobowiązań oraz formalności związanych z niniejszą dyrektywą”

Kto może zostać powołany na upoważnionego przedstawiciela producenta? Praktycznie każdy. Jeżeli w UE nie ma przedstawiciela danego producenta, może stać się nim importer lub integrator. Z kolei użytkownik, sprowadzając maszynę samodzielnie, staje się importerem. Użytkownik to innymi słowy pracodawca, który zakupił maszynę, oddał ją do użytku i eksploatuje.

Integrator

Użytkownik maszyny może być zarazem jej producentem, jeśli np. buduje maszynę na własne potrzeby. W takim przypadku ponosi odpowiedzialność za spełnienie zasadniczych wymagań bezpieczeństwa. O jakie wymagania chodzi? Między innymi sporządzenie dokumentacji wykazującej, że maszyna spełnia wymagania zasadnicze, przechowywanie tej dokumentacji przez co najmniej 10 lat i udostępnianie na żądanie uprawnionych podmiotów. Jeżeli producent importowanej maszyny nie realizuje – z różnych powodów – obowiązków wynikających z DM, inwestor (użytkownik) także może sam wejść w rolę producenta, jednak mniej kłopotliwe jest zaangażowanie trzeciego podmiotu – integratora, który przejmie obowiązki producenta, niezależnie od tego, czy integracja ma polegać na budowaniu złożonego systemu produkcyjnego na bazie importowanych urządzeń, czy być tylko formalnym spełnieniem wymogów DM dla pojedynczej maszyny.

Oznakowanie CE

Każda maszyna (→Maszyna) musi posiadać tabliczkę znamionową oraz znak CE. Tabliczka znamionowa musi zawierać wszystkie wymagane informacje i musi być sporządzona w jednym z urzędowych języków UE. Znak CE musi być umieszczony w pobliżu tabliczki znamionowej, w łatwo dostępnym miejscu i w ściśle określonym kształcie. Znak CE nie może być umieszczony na urządzeniu, które nie jest maszyną⁵⁾ani innym produktem podlegającym systemowi oceny zgodności – czyli w szczególności linia produkcyjna, która nie stanowi maszyny zespolonej, powinna mieć odrębne oznakowanie CE dla każdej maszyny składowej.

Brak oznakowania CE może być niedopatrzeniem producenta, które łatwo usunąć. Może jednak oznaczać, że producent nie jest zainteresowany spełnieniem wymagań symbolizowanych przez CE – w tym wypadku konieczne jest znalezienie innego podmiotu, który zapewni legalność importu.

Żądanie usunięcia niezgodności

Producent maszyny (lub integrator) jest zobowiązany do dostarczenia maszyny zgodnej z przepisami. Sankcje przewidziane w DM są poważne, łącznie z wycofaniem wszystkich niezgodnych z wymaganiami maszyn ze wszystkich krajów EOG. Jednak im później niezgodność zostanie wykryta, tym trudniej ją usunąć. Najłatwiej – przed podpisaniem protokołów odbioru; najtrudniej – po rozpoczęciu produkcji, gdy każde zatrzymanie skutkuje wymiernymi stratami.

Deklaracja zgodności WE

Samo oznakowanie CE jest tylko symbolem. Właściwym dokumentem potwierdzającym zgodność maszyny z zasadniczymi wymaganiami bezpieczeństwa jest deklaracja zgodności, podpisana przez producenta maszyny (lub jego przedstawiciela, czy też integratora). Deklaracja winna być zgodna z zał. II część A do DM. Producenci wypisują w deklaracjach najdziwniejsze rzeczy,⁶⁾np. „deklaracja zgodności” stwierdzająca, że maszyna… nie jest zgodna z wymaganiami zasadniczymi a brak ważnej deklaracji oznacza, że użytkownik ponosi pełną odpowiedzialność za niepoprawne działanie maszyny, np. w razie wypadku przy pracy.

Zasadnicze wymagania bezpieczeństwa dla maszyn

„Papier przyjmie wszystko” – sama formalna poprawność dokumentów nie oznacza, że maszyna faktycznie spełnia zasadnicze wymagania bezpieczeństwa. Doświadczenie pokazuje, że wprowadzane na rynek maszyny często nie odpowiadają składanym deklaracjom. Zapewnienie bezpieczeństwa przyszłym operatorom wymaga starannej oceny i redukcji ryzyka od najwcześniejszego etapu projektowania maszyny, a główną troską producenta (i głównym kryterium oceny ze strony użytkownika) jest optymalna realizacja procesu technologicznego. W razie wypadku spowodowanego niepoprawnym działaniem maszyny, ważna deklaracja zgodności WE może pomóc użytkownikowi uniknąć odpowiedzialności, ale postępowania sądowe są kłopotliwe i niepewne, a strat spowodowanych zatrzymaniem produkcji nie sposób odzyskać. Z tego względu korzystna może być ocena nabywanej maszyny – od wczesnych etapów projektowania po zakończenie wdrożenia – przez specjalistyczne podmioty zewnętrzne.

Podsumowanie

Należy pamiętać, że praktyczna odpowiedzialność związana z wymaganiami bezpieczeństwa dyrektywy maszynowej to przygotowanie się do inwestycji i świadome wybory. Niezależnie skąd pochodzi maszyna, jeśli ma być użytkowana na terenie UE, musi spełniać określone w dyrektywie maszynowej zasadnicze wymagania bezpieczeństwa. Pełna zgodność maszyny z wymaganiami leży w najlepszym interesie użytkownika. Ocena zgodności to analiza wielu aspektów formalnych i praktycznych, weryfikacja dostarczonej dokumentacji maszyny i ocena ryzyka, potwierdzająca poprawność doboru środków bezpieczeństwa, w tym bezpiecznej konstrukcji, technicznych środków ochronnych i środków organizacyjnych.